Wijsheid 9: 13-18b
Jakobus 3:13-17
Lucas 14:25-33
Als je je droom tot werkelijkheid wilt maken, moet je eerst wakker worden. Je kunt dromen van het bouwen van een huis. Maar als je plan wilt verwerkelijken zal het je geld en energie kosten. En dan kun je maar beter wikken en wegen: heb je wel genoeg geld en uithoudingsvermogen om hem te af te bouwen? Geef anders je geld of je energie er maar niet aan. Zo simpel is dat.
Grote drommen mensen volgen Jezus, waarschijnlijk willen ze allemaal een graantje meepikken van de wijsheid van deze man. Maar dan draait Jezus zich om en hij maakt hen duidelijk dat dat niet gaat. Alleen als je afstand kunt doen van al wat je bezit, zegt Jezus, kun je leerling zijn van Mij. Als je Mij wil volgen, zul je moeten beseffen dat je iets moet volbrengen. Kun je je vader en moeder, je vrouw en kinderen, je broers en zuster, ja je hele leven vaarwel zeggen?
Denk je eens in, in die tijd was je familie wat bij ons een vaste baan, een pakket verzekeringen, een koophuis en een pensioenopbouw tegelijkertijd is: je zekerheid, je veiligheid en je ouderdomsgarantie. En dan krijg je te horen dat als je je er niet met hart en ziel ingooit en al je zekerheden loslaat, je er beter niet aan kunt beginnen.
Er is niets nieuws onder de zon. Wij leren in Nederland kennis, een baan, status en bezit te vergaren. Je moet zorgen 'het voor elkaar' te hebben. En zodra we het voor elkaar hebben zijn we er de gevangene van. Want waar gaat het je nu eigenlijk om in het leven? Wil je veilig zijn, of wil je de echte dingen: wijsheid en rechtvaardigheid en vrede?
Jezus zegt: wil je mij volgen, besef dan dat je alles kwijt zult raken wat je hebt. Ben je bereid je handelen niet langer te laten bepalen door zelfbehoud? Ben je bereid om niet meer te verlangen wat een ander heeft, om niet meer je 'ikje' te willen redden? "Want waar jaloezie en eerzucht heersen, daar treft men ook onrust en allerlei minderwaardige praktijken aan." schrijft Jakobus. Laat je calculaties varen. Je moet ophouden jezelf met anderen te vergelijken want het veroorzaakt jaloezie. Je moet stoppen met jezelf te willen verrijken door slimmigheden en eerzucht. Dat is niet mis, van zo'n opdracht kun je flink schrikken. Wordt het echt van ons gevraagd, om alles op te zeggen als we voelen dat we iets groters moeten doen?
Bereid zijn alles op te geven om datgene achterna te gaan waar het je wezenlijk om gaat, dat vergt oefening, dagelijkse oefening. Je kunt de grootse dingen in je leven niet eerlijk onder ogen zien als je jezelf al in het kleine bedriegt. Dus is het nodig om te kijken naar wat je drijft.
Beklemmende emoties verhinderen je een waar leven te leiden. Van al die 'onrust en minderwaardige praktijken' (Jakobus) kun je bijna een kookboek samenstellen. Als je pijn hebt en je kijkt ernaar met angst, dan zul je een gevoel van zelfmedelijden bij jezelf oproepen. Stop je er dan wat woede bij dan proef je bitterheid. Vergelijk je vervolgens jezelf met anderen, dan vlamt je hart op in rancune. Het is niet moeilijk er een rijstebrij van gevoelens van te maken, waar je vervolgens weer bang van kunt worden.
En de wortel van dit alles is de angst tekort te komen. Weinig mensen beseffen hoe hun reacties door angst voor het tekort worden gestuurd. Angst is namelijk iets waar je snel van weg wilt. Het is heel moeilijk te zien dat je bang bent, want je hebt het al weggedrukt voor je er erg in hebt. Je voelt liever zelfmedelijden of bitterheid of rancune dan pure angst. En toch zit er onder dat soort emoties angst.
Maar je kiest voor het zelfmedelijden, de bitterheid, jaloezie of rancune omdat je er dan iets aan lijkt te kunnen doen. Je kunt iets proberen te krijgen van anderen, je kunt proberen anderen te slim af te zijn, je kunt je ego oppeppen. En dat geeft je weer wat houvast, denk je. Maar ondertussen ben je niet vrij.
Angst kun je niet bestrijden.Van angst kun je ook niet echt weglopen. Je kunt het alleen maar of onder ogen zien, of ontkennen. Ontkennen leidt tot reactie en onrust. En door te ontkennen zul je juist de minderwaardige praktijken ontwikkelen waar Jakobus het over heeft. Hebzucht, onredelijkheid, kleinzieligheid of juist grootspraak en haat zullen uit je ziel tevoorschijn komen.
Er zal nooit genoeg geld en roem, bezittingen en macht zijn om de angst voor tekort te bezweren. En het zal steeds moeilijker worden de waarheid te horen. Mensen die hun houvasten niet los durven laten hebben steeds meer dingen nodig om zich achter te verbergen en zich in te dekken.
Het enige waarachtige dat je met angst kunt doen is het onder ogen zien en weigeren je handelen erdoor te laten bepalen. Kies niet voor verdediging, noch voor de aanval, kies voor de zachtheid. Als je pijn hebt en je kijkt ernaar met liefde naar je pijn en je angst zul je compassie en mededogen ervaren. Je laat je niet verleiden bitter te worden door je angst of gierig of rancuneus. Je blijft zachtmoedig en vergevingsgezind naar anderen en jezelf. Je laat jezelf niet verharden. Zo leg je een bodem van onbevreesdheid onder je angst. En met die lef maak je je angst eigenlijk al onschadelijk.
Angst verkrampt je en maakt je wereld nauw. Liefde voor wat waardevol is, de zachte weg van Jezus gaan, die verruimt je wereld weer. Wat een fantastisch geschenk: rust in je ziel, een zacht en ontspannen lijf, een heldere geest, inzicht, raad en troost in moeilijke tijden. De weg van Jezus laat je zien dat er altijd weer een nieuwe start mogelijk is. En je kunt bijdragen aan rechtvaardigheid en wijsheid in de wereld omdat het niet langer gaat om jouw eigen veiligheid maar om vrede in de wereld.
Er is ons verteld over het Koninkrijk van God. Er is ons verteld dat we in wezen verlost en verlicht zijn. Er is ons verteld dat alles van het leven, lief en leed, een geschenk is dat we in liefde kunnen aanvaarden. Er is ons verteld dat we niets dat echt van waarde is kwijt zullen raken als we alle houvast los laten.
Onze angsten en zorgen om zelfbehoud weerhouden ons steeds weer opnieuw om vol overgave de weg van Jezus te gaan. En toch, toch, als we met ons angstig hart die weg gaan, ligt daar onze verlossing.
Diana Vernooij is voorganger in de katholieke basisgemeente de Duif te Amsterdam en directeur van bezinningscentrum De Tiltenberg te Vogelenzang.